DOWODY ZBRODNI

W latach 1937-1938 w ramach operacji polskiej NKWD zamordowano, co najmniej 110 tys. naszych rodaków żyjących na terenie ZSRS. Największa ich część zginęła na Ukrainie.

Chrześcijańsko-Demokratyczny Związek Polaków w Winnicy (dawne Stowarzyszenie „Kresowiacy”)  opracowuje listy Polaków zamordowanych w Winnicy w latach Wielkiego Terroru. Realizacja tego zadania skupia się na kwerendzie archiwalnej w Winnickim Archiwum Obwodowym i Głównym Archiwum SBU w Kijowie oraz usystematyzowaniu danych i pogrupowaniu ich w trzy tematy: lista niemiecka, akta o rozstrzelaniu i Polska Operacja NKWD. Opracowane materiały trafiają do dwujęzycznego portalu internetowego 1937-1938.org, który zawiera również część zdjęć ofiar oraz listy w języku polskim.

W pierwszej kolejności przeanalizowano „niemiecką listę”, sporządzoną przez Międzynarodowy Zespół Ekspertów po przeprowadzonej w latach 1943-44 ekshumacji ofiar Wielkiego Terroru. Na podstawie zebranych materiałów udało się ocenić liczbę Polaków, pogrzebanych w zbiorowych mogiłach na terenie winnickiego parku miejskiego, cmentarza prawosławnego i cmentarza przy ul. Pidlisnej na około 35-45 proc. ogólnej ilości ofiar bolszewickich represji.

W tekach Winnickiego Archiwum Obwodowego brakowało informacji o miejscu rozstrzelania ofiar. Aby pozyskać te informacje przeprowadzono szereg prac z dokumentami Winnickiego Obwodowego Zarządu NKWD mieszczącego się w Kijowskim Archiwum SBU przy ul. Zołotoworitskij. Dzięki tym badaniom udało się odnaleźć listy osób (w dużej części Polaków) z dopiskiem „Trup priedan ziemle” (Ciało złożono do ziemi), wskazujące na konkretne miejsca pochówku na terenie przedwojennych granic obwodu winnickiego.

W dokumentach, dotyczących działalności Winnickiego Obwodowego Zarządu NKWD możemy przeczytać, kiedy i w jakiej miejscowości od Płoskirowa do Berdyczowa i Mohylowa Podolskiego zamordowano konkretną osobę, na podstawie jakiego oskarżenia, kto i kiedy wykonał wyrok oraz jakie osoby były obecne podczas wykonania wyroku.

Zamordowanie, ze względu na narodowość, od 110 tysięcy do nawet 200 tysięcy Polaków, było częścią serii jeszcze większych zbrodni, do których doszło w latach 30. na terenie ZSRS. Wiele z tajemnic związanych z tymi zbrodniami czeka jeszcze na odkrycie i udokumentowanie.

Opracowanie materiałów, które znalazły się w bazie danych 1937-1938.org zostało dofinansowane przez Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie” ze środków Senatu RP.