Kwatera żołnierzy WP w Brzeżanach przechodzi gruntowną renowację

Staraniem Fundacji MOSTY dzięki pozyskanemu z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowaniu rozpoczęły się prace konserwatorskie i renowacyjne kwatery żołnierzy WP w Brzeżanach na Ukrainie.

Wyremontowanych zostanie 10 nagrobków, pomnik główny oraz ogrodzenia wraz ze schodami.

W wojnie polsko-ukraińskiej 1919 r. Brzeżan bronił batalion por. piech. Bolesława Dunina-Wąsowicza, należący do 9. Pułku Piechoty Legionów. Po czterech dniach zaciętej walki obrońcy musieli ustąpić pod silnym ogniem artylerii przeciwnika. W walkach poległ m.in. Bolesław Dunin-Wąsowicz (pośmiertnie mianowany kapitanem oraz odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy i Krzyżem Niepodległości). Pochowany został w bezimiennej mogile na Wzgórzu Łysoni w Brzeżanach. Inni żołnierze polscy, polegli w tych walkach, spoczywają na tzw. cmentarzu polskim, gdzie urządzono obszerną kwaterę wojskową z pomnikiem głównym. Nie zachowały się dokumenty poświadczające, ilu żołnierzy pochowano w tej kwaterze. Obecnie tylko na czterech mogiłach zachowały się tabliczki imienne, m.in. na grobie Leona Kozłowskiego.

Kwatera ma kształt prostokątnego pola o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Otacza ją mur o wysokości 1 m z ciosów kamiennych, przykrytych okapem betonowym. Do wnętrza kwatery, której poziom jest znacznie wyższy od otoczenia, prowadzą cztery stopnie. W części centralnej stoi pomnik. Jego kompozycja składa się z prostych, kubicznych form. W centrum znajduje się wysoka płyta, jej boki ograniczają niższe, o zróżnicowanej wysokości prostopadłościenne bloki. Na najmniejszych, skrajnych, umieszczone były betonowe naczynia na kwiaty. Pionowy układ pomnika zamyka od strony frontowej duża leżąca płyta, będąca podstawą pod pozostałe elementy. Całość wykonana jest z betonu, zabarwionego na kolor jasnoczerwony.

Inskrypcja umieszczona na ścianie frontowej głosi: „BOHATEROM / WALK / O POLSKĘ / 1918-1920”. Na tylnej ścianie pomnika był wyryty następujący napis, obecnie nieistniejący: „ZA HONOR NALEŻENIA DO / NASZEGO ŻOŁNIERSKIEGO KOŁA / OBFICIE KRWIĄ PŁACIĆ TRZEBA. / CZEŚĆ IM WSZYSTKIM I CHWAŁA, / A PAMIĘĆ O NICH NIECH ZAWSZE / BLISKA BĘDZIE NASZEMU SERCU. / BRZEŻANY 1932”.

W latach 1945-1946, po wysiedleniu Polaków z Brzeżan, na rozkaz NKWD zatrudniono komsomolców do likwidacji napisów na pomniku i grobach. Mieszkańcy Brzeżan, którzy malowali farbą olejną ślady po zerwanych literach, karani byli mandatami i nakazem opuszczenia miasta w ciągu 24 godzin.

Planowane zakończenie prac – wrzesień 2025 r.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego