Bon Pierwszaka na Łotwie
KOMUNIKAT FUNDACJI "POMOC POLAKOM NA WSCHODZIE" w sprawie Bonu Pierwszaka na Łotwie!
W zachodniej części Helsinek, nad Zatoką Lappviken w dzielnicy Tölö znajduje się cmentarz Hietaniemi (po szwedzku: Sandudds begravningsplats).
Ogrodzony i zadbany. Numery sektorów i alejek dobrze oznaczone – łatwo się tu poruszać, łatwo szukać miejsc pochówków. Dominują tu nagrobki z czarnego marmuru, acz skromne. Zazwyczaj jeden nieduży pionowy element z napisami - imiona, nazwiska, lata życia pochowanych. Inskrypcje głównie szwedzkie. Pamięć o zmarłych wyraża się zapalaniem zniczy, które bez trudu można nabyć w tutejszych sklepach wielobranżowych.
Początki tego miejsca wiążą się z faktem, iż w 1812 r. Helsinki (Helsingfors) uzyskały status stolicy Wielkiego Księstwa Finlandii, autonomicznego organizmu państwowego, wchodzącego w skład Cesarstwa Rosyjskiego. Ten awans miasta oznaczał szybki przyrost osiedlającej się tu ludności, a co za tym idzie brak miejsc na nowe pochówki na starych cmentarzach w centrum.
W 1828 r. miasto wydzieliło na obszarze Lappviken teren pod nowy cmentarz luterański i przekazało go miejscowej parafii. Pierwszy pogrzeb miał tu miejsce w październiku 1829 roku. Ale i to okazało się zbyt mało. W 1854 r. w celu powiększenia cmentarza dokupiono kolejne grunty, należące do sąsiedniej wioski Sandudd (stąd szwedzka nazwa). Następne zakupy ziemi miały miejsce w 1931 r. oraz w 1949 r.
Współcześnie Hietaniemi uchodzi za najważniejszy cmentarz nie tylko w samych Helsinkach, ale i całej Finlandii. Podzielony jest na 5 części.
Na Starym Cmentarzu (w granicach z 1828 r.), części pierwszej, znajduje się m.in. stara kaplica (1873) oraz Wzgórze Artystów (sektor 21a).
Nowy Cmentarz ciągnie się wzdłuż Zatoki Lappviken, a przez jego środek przechodzi główna promenada. W tej części znajduje się pomnik Karelów - ofiar sowieckiego terroru.
Kolejna trzecia część cmentarza, wysunięta najbardziej na północny zachód, zwie się Obszar Sandudd. Znajduje się tu nowa kaplica (1933), a przy niej groby prezydentów i premierów Finlandii, a dalej część wojskowa. Spoczywa tu 3164 żołnierzy fińskich poległych w czasie wojen zimowej, kontynuacyjnej i lapońskiej w latach 1939-1945, a także 121 żołnierzy niemieckich. Elementami dominującymi są tu Krzyż Bohaterów, Ściana Zaginionych oraz grobowiec marszałka von Mannerheima.
Część czwarta – wysunięta najbardziej na południe – to mały oddzielny cmentarzyk, założony w 1833 r., dla żołnierzy Gwardii Fińskiej (istniejącej w ramach wojsk rosyjskich w latach 1829-1905), a także dla żołnierzy antykomunistycznej Białej Gwardii (1918-1944) i ich rodzin.
W końcu część piąta, w północnej części, to kolumbaria na urny.
Wspomniany wyżej Karol Gustaw Emil baron von Mannerheim (1867-1951), kolejno generał, regent, prezydent i marszałek Finlandii. W powszechnej świadomości jest uważany za bohatera narodowego oraz twórcę współczesnego państwa fińskiego. Swą karierę zaczynał jako oficer armii rosyjskiej. W latach 1889-1891 oraz 1909-1914 pełnił służbę wojskową na terenie Królestwa Polskiego – w Kaliszu, Mińsku Mazowieckim, Warszawie. Dzięki częstym kontaktom towarzyskim z polskimi elitami nauczył się języka polskiego. Dlatego też oprócz swej ulicy i pomnika w Helsinkach, ma także kamień pamiątkowy w Warszawie, przy ulicy Szwoleżerów.
Pochówków stricte polskich na tym cmentarzu jest kilkadziesiąt. Najbardziej znanym Polakiem tu spoczywającym jest Henryk Józef Sokolnicki herbu Nowina (1891-1981), syn Jana Nepomucena, właściciela dóbr Janiszewo i Powiercie w Wielkopolsce oraz Marii ze Stablewskich. Sokolnicki w czasie I wojny światowej działał w Komitecie Narodowym Polskim w Paryżu. W okresie międzywojennym został zawodowym polskim dyplomatą. Pracował na placówkach w Brukseli, Oslo, Moskwie, Helsinkach, zaś w przerwach jako urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych. II wojna światowa zastała go w Helsinkach jako posła Rzeczpospolitej Polskiej (odpowiednik dzisiejszego ambasadora). Tam trwał aż do czerwca 1941 r., gdy Niemcy wymusiły na Finlandii zerwanie stosunków dyplomatycznych z Polską. Po zawarciu układu Sikorski-Majski objął stanowisko chargé d’affaires w Moskwie, a od stycznia 1943 r. w Sztokholmie. Odwołany przez nowe polskie władze komunistyczne, współpracował z rządem londyńskim jako prezes Rady Uchodźstwa Polskiego w Szwecji do 1951 r. W tymże roku wrócił do Helsinek, gdzie spędził resztę życia. Pochowany jest w grobowcu rodzinny Hyvarinen wraz z żoną (Kaariną Hyvarinen) i innymi członkami jej rodziny w najstarszej części cmentarza tuż koło starej kaplicy [1-15-2-7]. Ambasador pozostawił 3 synów i liczne dalsze potomstwo zamieszkałe dziś w Finlandii.
Na Wzgórzu Artystów, gdzie od 1943 r. pochowano grono 50 wybitnych przedstawicieli kultury fińskiej, znajduje się nagrobek kompozytora, pianisty i dyrygenta George’a de Godzinskiego (1914-1994). Jego ojciec Franciszek Xawery Godziński (urodzony w 1878 r. w Warszawie) był również kompozytorem oraz prezesem Związku Polaków w Helsinkach [1-21A-0-7].
Oprócz powyższych uwagę zwracają grób Waldemara Dobrowolskiego i jego córek [1-16-3-48] małżonków Puchalskich [1-26-6-206], czy dwa groby rodziny Czarneckich [1-12-13-106a] [2-24b-21-226].
Północne krańce cmentarza Hietaniemi przylegają do miejsca zwanego Taivallahti, gdzie znajduje się prawosławna cerkiew Św. Mikołaja, wraz z cmentarzami prawosławnym wojskowym i żydowskim. Koło tychże miejsc w parku stoi samotnie obelisk, a na nim napis:
„W przede dniu powrotu do Polski
Tu spoczęli
Ś. P.
Józef Latoszek
Michał Serbian
Jan Świerz
Kazimierz Stańczyk
przypadkowe ofiary krwawych zajść na ulicach Helsingforsu 12 kwietnia 1918 roku.
Niechaj im ta obca ziemia lekką będzie”.
Grób ten pięknie utrzymany i odwiedzany znajduje się pod opieką Zjednoczenia Polskiego w Helsinkach.
O samych czterech Polakach wiadomo tylko tyle, że zginęli w czasie wojny domowej w Finlandii w 1918 roku, gdy walczyły ze sobą wpierana przez Niemców Biała Gwardia generała Mannerheim’a i wspierana przez bolszewików Czerwona Gwardia Kullervo Manner’a. W skład Białej Gwardii wchodził również Legion Polski pod dowództwem kapitana Stanisława Prus-Bogusławskiego. Jednakże nie ma żadnych dowodów, że powyżsi Polacy byli żołnierzami tegoż Legionu.
O tym grobie wspomina Lars Westerlund w swej książce z 2004 r. „Venäläissurmat Suomessa Vuosina 1914-22” (Rosyjskie ludobójstwo w Finlandii w latach 1914-1922). Również nie daje odpowiedzi co okoliczności ich śmierci. Wedle autora dodatkową ofiarą tych wydarzeń był porucznik Zygmunt Bujakowski, który zginął dnia 19.04.1918 r. Jednakże miejsca jego pochówku nie udało mi się odnaleźć.
Adam A. Pszczółkowski
KOMUNIKAT FUNDACJI "POMOC POLAKOM NA WSCHODZIE" w sprawie Bonu Pierwszaka na Łotwie!
10 sierpnia zakończył się nabór do III Edycji projektu „Senat Polonii Europy”. Jest to projekt edukacyjno-integracyjny organizowany przez Fundację Hagia Marina, skierowany do osób działających na rzecz polonii oraz promujących Polskę na kontynencie europejskim.
W czasie stanu epidemii, kiedy jesteśmy razem, ale jednocześnie każdy osobno, zdecydowaliśmy się przygotować dla osób, którymi się od lat opiekujemy się przyjemną wielkanocną niespodziankę!